Y đứng giữa phòng triển lãm nhìn ngó ngu ngơ những bức tranh, nhưng y không trông thấy gì hết, những màu sắc mát mẻ hay nóng sốt kia không ăn nhập gì đến y. Y ngồi xuống một chiếc ghế cao, mở một quyển sách, đọc lướt một dòng chữ. Một cậu bé mười hai tuổi, chết vì buồn. Không tưởng tượng nổi, không thể nào có thể tưởng tượng được. Mười hai tuổi, chết vì buồn. Có phải đó là cái chết của một thế hệ chưa kịp lớn như sự úa héo của một chồi lá chưa kịp xanh hay là cái chết của sự ngu xuẩn và bất lực? Còn y? Y soi mặt mình trong gương gắn sau những chai rượu trên tường gỗ, y thấy gì trên khuôn mặt y? Má hóp xương, những sợi tóc trắng trên một chiếc đầu xù. Tuổi trẻ của y đâu? Cái tuổi trẻ rồ dại đã cột chặt động cơ phản lực vào đời sống y, cái tuổi trẻ như con ngựa bất kham lồng lộn hất y tung lên ngã xuống. Y là chiếc chong chóng xoay mãi xoay mãi không ngừng. Điều buồn thảm là y không hề thấy chóng mặt. Y tỉnh táo trong sự quay cuồng và mệt mỏi trong sự bất động. Với y, tình ái giống như rượu khai vị, nó làm cho y thấy ngon hơn trong đời sống chính trị. Y bước từng bước một, mạnh bạo vững vàng trên những bực thang của quyền lực. Y lên cao, lên cao không ngừng. Y có trong mắt nhìn niềm lạnh băng lãng mạn. Y tham lam nhưng lòng tràn đầy bao dung. Trong tay y kín đáo không hề để bay mất ngọn gió danh vọng, và hạnh phúc thì phả đầy không khí y đang thở. Y có hết những thứ người khác mơ ước. Y cao hơn hết chiều cao của mọi vật. Nhưng điều khổ nhọc, nỗi bất hạnh, sự đau xót của y cũng chính là ở chỗ đó. Phải. Chính ở chóp đỉnh của đời sống đó y đụng phải cái tận cùng của đáy huyệt, cùng lúc với vinh quang y khám phá nỗi nhục nhằn. Ánh sáng ấy chói chang quá làm y mù lòa. Trong không khí đầy mùi làm y ngộp thở. Y gọi rượu, đánh diêm và châm một điếu thuốc. Cái kiểu cách ấy tưởng không còn nữa nhưng sao vẫn phảng phất rơi rớt trong điệu bộ của y. Hơi nước lạnh ướt rịn thành ly. Y uống một hớp. Hà! Rượu làm ấm lòng ta. Y xoa tay. Mùa đông. Thời tiết là cuốn băng nhựa quay ngược lại dĩ vãng. Ta khác nào con bò già ngồi gậm nhấm nhai lại ngọn cỏ quá khứ, những ngọn cỏ vốn đã úa héo và nghiền nát. Trên đầu ta là bóng tối của trời đất và trong ta chỉ là vết tích của một thời đã qua.
Ôi tuổi trẻ cuồng mê, mi đã làm gì đời ta!
Y nghe lại mãi mãi điệp khúc ấy, một thứ sóng bể vỗ đều đặn trên bờ cát.
“Một ly nữa?”
“Sao không?”
Y nhìn những dòng chữ chụp lại từ trang giấy của đứa bé tự tử. Tôi buồn quá. Tôi không sống nổi.
Y tưởng nước mắt có thể chảy giàn giụa trên mặt mũi y. Dưng không, như thế thôi. Nhưng chẳng có gì hết. Những giọt nước mắt ấy cũng không còn nữa trong đời y. Phải có cái gì để khêu gợi y trở lại thời trẻ tuổi. Tế bào trên đời sống y đã chết cứng dày cộm để có thể có được một cảm giác. Y đã quá già để nhớ lại tuổi thanh xuân.
Ta đã quá bạc nhược để làm anh hùng thêm một lần nữa.
Y là một thứ hoa lục bình đang trôi lênh đênh dưới gậm cầu quên lãng. Y nhìn thẳng vào mắt người khách ngồi bên cạnh. Chẳng còn ai nhận ra ta. Y đặt tờ giấy bạc lên mặt bàn. Y cho hai tay vào túi kẹp quyển báo trong nách. Y đi chậm rãi trong bóng tối dưới những tàn cây. Người ta bắt đầu già khi bắt đầu nhớ tới quá khứ. Y đang đi chậm rãi vào tận cùng dĩ vãng.
Mùa đông. Y nghe lại một khúc hát quen trong đầu. Mùa đông. A, cây kim nhọn đâm thủng trí nhớ ung nhọt ta. Y dừng lại dưới một trụ điện đường. Y mở trang sách có in hình thằng bé mười hai tuổi. Y nhắc lại: Nó chết rồi. Nó cao hơn ta.
Từ lâu, y đã đánh mất tính kiêu hãnh. Y hiểu ra rằng kiêu căng, tự mãn chỉ là một thứ nhân đức lệch lạc.
Ta là khúc củi mục tấp dạt vào bờ sau trận lụt, phô bày sự trống rỗng và nát ngướu của nó.
Y nhẹ như bông, bay bổng như khói.
Quá khứ một lần nữa.
Tại sao không?
Đâu rồi những người đàn bà ta yêu và yêu ta?
Chỉ có đôi mắt của nàng, đôi mắt đen và to và tin tưởng, làm xúc động đời ta. Nàng nhỏ bé nhưng tròn trịa. Nàng có hai cánh tay đầy những sợi lông măng mịn vàng. Nàng có đôi chân dài. Nàng có bộ ngực căng. Nàng ngu ngốc nhưng nàng đẹp. Ta thích sự ngu ngốc của trí óc nàng nhưng ta yêu vô cùng sự thông minh của thân thể nàng. Thân thể nàng? Làm sao ta có thể chịu đựng nổi cái run rẩy của da thịt nàng? Làm sao ta có thể cưỡng chống nổi sức ham muốn kỳ lạ tuyệt diệu đầy mời gọi của cái nhìn nàng?
Y đứng lại ở một góc ngã tư đèn đỏ. Ánh sáng của những ngọn điện đường làm y khó chịu. Y quay trở lại con đường cũ. Khi người ta buồn quá người ta chỉ muốn chết, phải vậy chăng chú bé không quen?
Trong bóng tối, y giẫm chân lên những ô vuông của miếng gạch. Hồi nãy, chân ta đã đặt lên chỗ này. Y ngừng lại, nhìn xuống. Không sao, đi lên một lần nữa đâu có hề gì.
Bên kia đường là một khu vườn công cộng với những chiếc ghế đá mài mát rượi. Ta đã nằm ở đó. Ta đã đặt tên cho nó, giữa một buổi sáng rất đẹp trời, giữa đám tay chân bộ hạ và bạn bè ta. Bạn bè ta? Các anh đã đi những đâu rồi? Đã biến mất tận đâu rồi những người vẫn ngồi chung bàn với ta mỗi buổi sáng, những người vẫn đi cùng ta một con đường, những người đã chia xẻ chung với ta sự ca ngợi, những người đã nói sẵn lòng chết cho ta? Không phải ở sau lưng ta họ đang đi tới, cũng chẳng phải trước mặt ta họ đang chờ đợi. Họ ở đâu bây giờ?
Y băng qua đường, leo lên những bậc cấp, ngồi xuống chiếc ghế đá.
Buổi tối của một ngày cuối năm sao có cơn mưa bất chợt dị kỳ?
Y hít mũi ngửi mùi khói đất nồng.
Thành phố này đã một thời trong tay ta nhưng ta không nhìn thấy nó. Có lẽ hồi đó ta bị nhìn ngó hơn là được ngó nhìn mọi vật mọi người. Thành phố này mà ta đã yêu mến vô chừng, ta đã muốn làm cho nó lớn như bất kỳ một thành phố lớn nào khác mà ta đã đi qua, ta đã muốn tập trung mọi sinh hoạt có tính cách quốc tế trên mọi lĩnh vực mà ta có thể ghé mắt đến, ta đã muốn nó không những chỉ là thủ phủ của một quốc gia mà hơn nữa còn là bàn đạp giao điểm của mọi quốc gia. Thành phố này, mà những hàng cây cao mút mắt trên những con lộ hẹp, ta đã đau đớn ra lệnh chặt bỏ, để có được những đại lộ... Không, buổi tối hôm nay ta mới nghe thấy rõ hơi nồng của nó, bởi vì chưa bao giờ nó là của ta, chưa bao giờ ta chiếm được nó. Ta không thể như một người nào đó, giữa mùa đông rét mướt ra vườn khuya ôm các pho tượng đá để cho quen cái giá lạnh về sau. Ta lạnh.
Y ngả lưng trên ghế, hai tay khoanh lót đầu. Y tưởng tượng một chốc nữa đây, y có thể nhìn thấy trên trời cao, giữa bóng đêm vô hạn, con mắt của quá khứ sẽ bay qua và chút ánh sáng của đời sống còn rớt lại sẽ đốt cháy trong y ngọn lửa tin tưởng.
Ta biết đó chỉ là một niềm hi vọng đầy tuyệt vọng. Ta đã lạc mất người đàn bà ta yêu, dứt bỏ mất mối thân tình với những bè bạn ta mến, ta đã làm thô kệch thêm nữa một thành phố vốn đã xấu xí.
Hình như có cái gì cồm cộm ở lưng ta?
Y nhổm dậy. Tờ báo quấn tròn nhét trong túi sau của y. Y mở ra, trong bóng tối, tưởng như nhìn thấy khuôn mặt non choẹt của chú bé chết buồn.
Và như một nhà khắc kỷ chân chính, y nằm xuống, mở rộng tờ báo đắp lên mặt, mỉm cười.
Nó cao hơn ta.
Y nói nhưng không nghe thấy gì cả.
Quá khứ, hãy thức dậy một lần nữa.
Tại sao không?
Đêm sâu như trời cao.
Nguyễn-Xuân Hoàng
(Văn số 146&147 Xuân Canh Tuất 22-1-1970)
