Forsythia by Bob Duncan
Bài hát nổi tiếng
“Trở về mái nhà xưa” (Torna a Surriento) của Ernesto de Curtis (Ý) được Phạm
Duy viết lời Việt đã ngân vang từ nhiều năm nay và thường được hiểu như một bài
ca về về tình hoài hương hay nói về tình yêu nhưng sự thực không phải thế.
Vừa mới ra đời bài
hát này đã trở nên nổi tiếng và cho đến nay đã được hát bởi những ca sĩ lừng
danh của Ý và trên thế giới : Tito Schipa, Beniamino Gigli, Elvis Presley, Dean
Martin, José Carreras, Plácido Domingo, Luciano Pavarotti, Meat Loaf, Mario
Lanza, Franco Corelli, Robertino Loretti, Giuseppe Di Stefano, Francesco
Albanese, Giuni Russo và Andrea Bocelli.
Claude Aveling sau
đó đã viết lời bằng tiếng Anh với tựa đề Come Back to Sorrento và
cũng từ đó mà Doc Pomus và Mort Shuman đã chỉnh sửa đôi chút để Elvis Presley
hát với tựa đề là Surrender.
Bài hát được trình
diễn trước công chúng vào năm 1902 bởi hai ca sĩ giọng nam cao (Tenor) là
Giovanni Ambrosini và Maria Cappiello nhân cơ hội ngài thủ tướng Giuseppe
Zanardelli đến thăm thị trấn Sorrento và sắp sửa lên đường. Chính ông Guglielmo
Tramontano, thị trưởng thành phố Sorrento đã yêu cầu hai anh em De Curtis gấp
rút sáng tác bản nhạc này để nhắc nhở ngài thủ tướng đừng quên lời hứa là
sẽ thực hiện các dự án công ích cần thiết cho thành phố là hệ thống cống rãnh,
thoát nước (có tài liệu nói là xây dựng nhà Bưu điện) lúc này vẫn chưa có.
Cũng có tài liệu
nói là thực ra anh em nhà De Curtis đã viết bản nhạc này từ năm 1894, nghĩa là
8 năm trước khi trình diễn trước công chúng, và lời bài hát đã được sửa đổi để
thích ứng với cơ hội chia tay ngài thủ tướng.
Nên nhớ là bài hát
này cho đến nay chỉ được hát bằng tiếng địa phương của vùng Napoli. Dưới
đây chúng tôi ghi lại lời bài hát bằng tiếng Napoli, được … “dịch” ra tiếng Ý
và sau đó là bản dịch nghĩa bằng tiếng Việt:
(Lời bằng tiếng địa
phương Napoli- Napolitano)
Torna a Surriento
« Vide ‘o mare
quant’è bello,
spira tanto
sentimento,
Comme tu a chi
tiene a’ mente,
Ca scetato ‘o faje
sunnà.
Guarda ca chistu
ciardino;
Siente, sie’ sti
sciure arance:
Nu profumo accussi
fino
Dinto ‘o core se ne
va…
E tu dice: “I’
parto, addio!”
T’alluntane da ‘stu
core…
Da la terra de
l’ammore…
Tiene ‘o core ‘e
nun turnà?
Ma nun me lassà,
Nun darme sto
turmiento!
Torna a Surriento,
famme campà!
Vide ‘o mare de
Surriento,
che tesoro tene
‘nfunno:
chi ha girato tutto
‘o munno
nun l’ha visto
comm’a ccà.
Guarda attuorno sti
serene,
ca te guardano
‘ncantate,
e te vonno tantu
bene…
Te vulessero vasà.
E tu dice: “I’
parto, addio!”
T’alluntane da ‘stu
core
Da la terra de
l’ammore
Tiene ‘o core ‘e
nun turnà?
Ma nun me lassà,
Nun darme stu
turmiento!
Torna a Surriento,
Famme campà!»
(Lời dịch ra tiếng
Ý)
Tornare a Sorrento
« Vedi il mare come
è bello,
Ispira molto
sentimento,
Come tu che a chi
guardi,
Da sveglio lo fai
sognare.
Guarda, guarda
questo giardino;
Senti, senti questi
fiori d’arancio:
Un profumo così
delicato
Dentro al cuore se
ne va…
E tu dici: “Io
parto, addio!”
Ti allontani da
questo cuore…
Dalla terra
dell’amore…
Hai il cuore di non
tornare?
Ma non mi lasciare,
Non darmi questo
tormento!
Torna a Sorrento,
Fammi vivere!
Vedi il mare di
Sorrento,
Che tesori ha nel
fondo:
Chi ha girato tutto
il mondo
Non l’ha visto come
qua.
Guarda intorno
queste Sirene,
Che ti guardano
incantate,
E ti vogliono tanto
bene…
Ti vorrebbero
baciare.
E tu dici: “Io
parto, addio!”
Ti allontani da
questo cuore…
Dalla terra
dell’amore…
Hai il cuore di non
tornare?
Ma non mi lasciare,
Non darmi questo
tormento!
Torna a Sorrento,
Fammi vivere!»
Bản dịch tiếng Việt:
Nhìn xem biển đẹp
làm sao
Làm dâng trào bao cảm
xúc
Nếu như anh đang
nghĩ về người yêu
Thì người ấy cũng
mơ thấy anh, dù đang thức
Hãy nhìn đi, ngắm kỹ
khu vườn này
Lắng nghe hương
thơm của hoa cam
Một mùi thơm tinh
khiết
Đang tràn ngập trái
tim mình
Thế mà anh cứ nói:
“Xin vĩnh biệt, tôi đi!”
Rời xa mảnh đất này
Nhẫn tâm lìa bỏ
vùng đất tình yêu
Đi mãi và không
quay trở lại?
Xin anh đừng bỏ rơi
tôi!
Cho tôi nỗi đớn đau
này.
Xin hãy trở về
Sorrento
Và cho tôi được sống!
Hãy nhìn vùng biển
Sorrento
Nó có cả một kho
tàng dưới đáy :
Mà dù đi khắp thế
gian
Anh cũng không thể
nào tìm thấy!
Anh hãy nhìn những
mỹ nhân ngư
Đang e lệ và nhìn
anh trìu mến
Vì muốn vuốt ve anh
Và ôm hôn anh say đắm
Thế mà anh cứ nói:
“Xin vĩnh biệt, tôi đi!”
Rời xa mảnh đất này
Nhẫn tâm lìa bỏ
vùng đất tình yêu
Đi mãi và không
quay trở lại?
Xin anh đừng bỏ rơi
tôi!
Cho tôi nỗi đớn đau
này.
Xin hãy trở về
Sorrento
Và cho tôi được sống!
Khi tiếng hát được
cất lên thì âm vang của nó làm ngài thủ tướng bất ngờ và kinh ngạc. Ông rất xúc
động vì được đề tặng một bài ca rất hay với lời gọi mời Quay lại Sorrento.
Và nhờ bài hát này
mà sau đó hệ thống thoát nước (hay sở Bưu điện) đã được thực hiện ở Sorrento. Vài năm sau đó, lời
của bài hát còn được sửa đổi vài lời để tham dự vào lễ hội Piedigrotta và sự
thành công này làm vang dội khắp nước Ý và lan ra khắp thế giới.
Sự thành công của
bài hát chắc chắn là nhờ bản nhạc hay nhưng cũng có thể vì sau đó ý nghĩa
nguyên thủy đã bị đánh mất để trở thành một bài hát ca tụng tình yêu, như lời mời
gọi của chàng (hay nàng) hãy quay về nơi mà hai người từng sống hạnh phúc.
Sau đây là bài
hát: Trở về mái nhà xưa, lời Việt của Phạm Duy:
Về đây khi mái tóc
còn xanh xanh.
Về đây với mầu gió
ngày lang thang
Về đây với xác hiu
hắt lạnh lùng.
Ôi lãng du quay về
điêu tàn.
Đâu tiếng đàn ngoài
hiên mưa ?
Và đâu bướm tơ, vui
cùng mùa ?
Một mùa Xuân mới, mắt
êm nắng hào hoa.
Về đây nghe tiếng
hú hồn mê oan.
Về đây lắng trầm
khúc nhạc truy hoan.
Về đây nhé ! Cắm
xong chiếc thuyền hồn
Ôi thoáng nghe dây
lòng tiếc đờn.
Mái tóc nhà lưu luyến
vạt trăng xanh.
Nếu mưa về yêu lấy
hạt long lanh.
Chờ mong nắng cho
tươi đời xuân xanh.
Người xa vắng biết
đâu nấm nhà buồn
Đốt ánh đèn in bóng
vào rêu xanh.
Sẽ thấy cười tan vỡ
hồn đêm thanh.
Và nghe thấy kiếp
xưa bước nhẹ về
Đang khóc than trên
đường não nề.
Thôi nhé đừng hoài
âm xưa
Giọt mưa đã gieo
trên thềm nhà
Người ngồi im bóng
Lắng nghe tháng
ngày qua.
Và lời Việt của Đặng
Tiến: VỀ QUÊ XƯA
Về quê xưa nghe tóc
vừa phai sương
Về bên em quên
tháng ngày tha phương
Về sông nước lênh
đênh chiếc thuyền tình,
Mơ có nhau cho tình
an lành.
Đón nắng vàng yêu
bướm vườn trưa xưa
Lắng tiếng đàn âu yếm
buồn đêm mưa
Và đôi lứa chung
đôi tình say sưa
Và đôi lứa yên vui
với hồn mùa.
Đón em về kết tóc
làm chiêm bao
Đón em về mắt sáng
làm trăng sao
Và môi thắm, môi
thơm ngát ngạt ngào
Cho tiếng ca hôn
lên tiếng cười
Đôi mắt người còn
mưa ngâu
Cầu Ô Thước mau
giăng nhịp cầu
Nhịp cầu ân ái nối
xưa với nghìn sau
Mùa thu nao ai hát
buồn thu phai
Mùa xuân nay em hát
mùa xuân vui
Cùng hoa lá gieo
vui với tình người
Cho ái ân vang âm
cuối đời
Nhớ thu nào ai khóc
đời đau thuơng
Đến thu này em hát
lời yêu đương
Lời em hát lâng
lâng niềm yêu thương
Về bôi xóa… bao
nhiêu nỗi đoạn trường
Nhớ đêm này em hát
một đêm vui
Hát con thuyền im bến
còn ra khơi
Thuyền im bến, ra
khơi lúc trở về
Ôi bến vui, vui trọn
ước thề
Em: tuyết in đầu
non côi
Là trăng sáng muôn
thu tuyệt vời
Là vầng trăng sáng
Sáng soi suốt nghìn
thu.
30-8-2008
Đặng Tiến
Cuối cùng xin mời
các bạn, nếu muốn, có thể nghe Phạm Ngọc Lân đàn và hát “Về Quê Xưa” theo link
dưới đây:
Trương Văn Dân
(nguồn: tạp chí Quán Văn số 19 – tháng 12-2013)
