15 tượng Moai tại Ahu Tongariki. (Hình: ATNT Tours & Travel)
Quần thể đa đảo Polynesian là một quần thể chiếm một diện tích vô cùng rộng lớn trên biển Thái Bình Dương. Người ta chọn ra ba điểm chóp đỉnh hình tam giác để có thể hình dung ra vị trí của đa quần đảo này.
Đỉnh tam giác thứ nhất là nhóm quần đảo lớn nhất nằm về phía Tây Nam biển Thái Bình, đó là quần đảo New Zealand. Đỉnh tam giác thứ hai là quần đảo nằm trên phía Bắc bán cầu, chính là quần đảo Hawaii. Đỉnh tam giác thứ ba nằm về phía Đông Nam biển Thái Bình Dương là một hải đảo rất nhỏ, nằm chơi vơi một mình giữa biển Nam Thái Bình. Hải đảo đó là Rapa Nui Island hay còn được thế giới biết qua tên Easter Island.
Điểm đặc biệt, Rapa Nui Island là một hải đảo không có láng giềng gần, láng giềng gần nhất (có người sinh sống) là Pitcairn Island cũng cách xa Rapa Nui hơn 2,000 km. Để có thể hình dung ra sự cô lập của hải đảo này, chúng ta làm thử một con toán về chiều dài khoảng cách từ Rapa Nui đi khắp mọi nơi. Thí dụ như từ Rapa Nui đến quần đảo Fiji chỉ dài hơn 6,000 km, đến quần đảo Tahiti chỉ hơn 4,000 km. Còn khoảng cách đến Santiago (thủ đô của Chile) lục địa Châu Mỹ cũng dài hơn 3,700 km.
Người ta không hiểu vì sao người thổ dân xưa kia lại đặt tên cho hải đảo này là Rapa Nui, vì tên này chỉ gợi lên một cái tên rất tương phản với thực tế. Rapa Nui có nghĩa là “vùng đất Rapa Lớn,” nhưng thực sự đảo này không lớn chút nào. Đảo Rapa Nui có dáng hình tam giác cân với chiều đáy dài khoảng 24 km, chiều ngang khoảng 12 km, và diện tích của nó vào khoảng 164 km vuông. Theo các nhà địa chất Đảo Rapa Nui được hình thành từ các ngọn núi lửa lớn như núi lửa Terevaka, Poike, Rano Kau trên đảo.
Đặc biệt Rapa Nui không có suối, cũng không có sông mà chỉ có các hồ nước lớn được hình thành từ các miệng núi lửa như Rano Kau, Rano Raraku, và Rano Aroi. Vì thế khi đến đây người hướng dẫn luôn nhắc nhở bạn không nên uống nước trực tiếp trong khách sạn mà nên mua nước chai uống.
Năm 1722, một nhà hàng hải Hòa Lan Jacob Roggeveen trên đường đi xuyên qua biển Thái Bình, ông đã tìm thấy hải đảo Rapa Nui vì hòn đảo này không có trên bản đồ hàng hải của ông.
Jacob Roggeveen đặt chân lên đảo đúng vào ngày Chủ Nhật, 5 Tháng Tư, đây cũng là ngày Easter Sunday (ngày Chủ Nhật Phục Sinh) của Kitô Giáo. Ông đã dùng ngay tên này đặt tên cho đảo. Từ đó người phương tây gọi tên đảo là Isla de Pascua (theo tiếng Tây Ban Nha), Easter Island (theo tiếng Anh) hay Đảo Phục Sinh trong tiếng Việt. Tuy nhiên, người bản địa trên đảo vẫn thích dùng tên Rapa Nui để gọi tên đảo.
Các tượng Moai rải rác tại khu vực Rano Raraku, Easter Island.
(Hình: ATNT Tours & Travel)
Thực sự Rapa Nui sẽ là một hải đảo không ai biết đến nếu không nhờ vào các huyền thoại kỳ bí của nó tạo ra những câu chuyện tò mò hiếu kỳ cho mọi người trên thế giới. Năm 1770, người Tây Ban Nha đã từng ghé đến Rapa Nui, họ cho biết là đã có dịp nhìn thấy rất nhiều các pho tượng đá điêu khắc (theo hình tượng được gọi là Moai) dựng đứng dọc theo các bờ biển quanh đảo.
Tuy nhiên chỉ bốn năm sau, năm 1774, nhà hàng hải nổi tiếng James Cook người Anh có dịp ghé lại đảo Rapa Nui và ông cho biết một số các tượng Moai đã bị gãy đổ, không còn nguyên vẹn như trước nữa. Năm mươi năm sau, các chuyến hải hành nối tiếp ghé qua lại Rapa Nui và họ cho biết tất cả các pho tượng oai đều đã bị gãy đổ, không còn pho tượng nào đứng nguyên vẹn dọc theo chung quanh bờ biển.
Phần lớn các pho tượng đều đổ úp mặt xuống đất. Không ai hiểu rõ lý do tại sao, các nhà nghiên cứu cho ra giả thuyết các bộ tộc trên đảo đã gây chiến đánh nhau. Bên chiến thắng đã cho phá huỷ đi tất cả các pho tượng Moai một biểu tượng “thần linh” của phe đối nghịch.
Có thể nói chính các pho tượng Moai là nguyên nhân tạo ra những huyền thoại kỳ bí phủ lên trên đảo Rapa Nui. Ngày nay những huyền thoại đó dần dần đã được các nhà khảo cổ giải thích, giúp thế giới hiểu rõ hơn về các huyền thoại Moai.
Người bản địa Rapanui tin rằng những vị tù trưởng hay những người họ tôn kính sau khi chết, những người này vẫn ở lại với họ và ra sức bảo vệ họ. Vì thế họ khắc tạc hình ảnh các vị đó vào đá, tạo ra một hình tượng để họ tôn thờ. Họ tìm ra được loại đá trên sườn núi Rano Raraku có thể dễ dàng đẽo khắc ra các tượng Moai theo ý muốn của họ.
Khởi đầu các tượng Moai được đẽo gọt rất thô sơ và nhỏ bé, mắt tượng thường được đục khắc lõm vào nhưng trải qua thời gian kinh nghiệm, các bộ tộc dần dần làm tượng Moai lớn hơn và có nét sống động hơn.
Người Rapanui đã biết thiết kế gắn thêm mắt vào các pho tượng, làm các pho tượng sống động hẳn lên. Đồng thời họ tô điểm thêm những câu chuyện huyền bí chung quanh pho tượng. Chẳng hạn như pho tượng Moai Ahu Te Ko Riku, dựng đứng trên bệ thờ tại bờ biển Tahai, là pho tượng duy nhất đã được thiết kế có đôi mắt rất lạ và đầu tượng được quấn búi tóc cao lên. Cặp mắt của tượng Moai lúc nào cũng hơi ngước lên nhìn trời. Đây là một trong những tượng Moai được xem như hoàn hảo nhất của người Rapanui.
Các tượng Moai sau khi đẽo khắc hoàn thành trên sườn núi Rano Raraku, tượng được người Rapanui tìm cách chuyên chở đến các nơi bệ thờ và dựng đứng ở đây. Đây cũng là một kỳ công khác của người Rapanui khi phải tìm cách chuyên chở các pho tượng Moai to lớn và nặng nề di chuyển qua các đổi núi đến các bệ thờ nằm quanh bờ biển. Phần lớn các tượng đều đứng thẳng và quay mặt vào đảo chứ không quay mặt ra ngoài biển như nhiều người lầm tưởng. Người Rapanui tin rằng sức mạnh thần linh của các tượng Moai nhìn họ mỗi ngày và nhờ đó họ được thần linh che chở bảo vệ.
Tượng Moai “đầu tròn” hiếm có tại Eastern Island.
(Hình: ATNT Tours & Travel)
Sắc sảo, đẹp, và sống động nhất phải kể đến là một bức tượng Moai có tên Hoa Hakananai’a đã được đế quốc Anh đem về cất giữ trong viện bảo tàng ở London. Người Rapanui có đòi lại thì được trả lời bức tượng đó là một sự trao đổi giữa tổ tiên của người Rapanui và người Anh, đế quốc Anh “không lấy đi” một pho tượng nào của người Rapanui cả.
Có lẽ các tượng Moai được đẽo khắc bắt đầu từ thế kỷ 10 đến thế kỷ 16 thì tàn lụi chấm dứt. Ngày nay có hơn 397 pho tượng Moai đứng, nằm ngã đổ trên khu bảo tàng ngoài trời Rano Raraku. Đến đây bạn được thưởng ngoạn tất cả các công trình thiết kế đục khắc đã hoàn thành lẫn những công trình điêu khắc tượng Moai còn đang dở dang. Có tượng gần như hoàn thành, có tượng dường như mới vừa khởi công. Nhưng có dịp nhìn tận mắt những công trình như thế, người ta mới nhận thấy được kỳ công của người Rapanui.
Ngoài ra, các thắng cảnh như Anakena vừa là một bãi biển đẹp cho du khách có dịp xuống tắm biển, vừa là nơi có bảy pho tượng Moai Ahu Nau Nau cao lớn cho du khách thưởng thức.
Còn Ahu Tongariki là nơi có bệ thờ lớn nhất ở Rapa Nui Island với 15 pho tượng Moai thẳng hàng đứng quay mặt hướng nhìn về khu bảo tàng tượng Moai ngoài trời Rano Raraku, gần đó bạn có dịp thưởng ngoạn pho tượng du lịch “traveling moai.” Người ta gán cho pho tượng này là “Moai du lịch” chỉ vì pho tượng Moai này đã được “du lịch” sang Nhật, không rõ tượng Moai này được mời đi sang Nhật tham dự triển lãm hay sửa sang lại chút sắc đẹp của thần!
Rapa Nui Island vẫn còn nhiều điểm để du khách thưởng ngoạn, nhưng bạn không nên thiếu thắng cảnh Rano Kau trong chương trình du lịch của bạn. Đây là một thắng cảnh thiên nhiên “miệng núi lửa” mà tôi cho là tuyệt đẹp, khó có “miệng núi lửa” nào đẹp được như thế! Cách dưới miệng núi lửa hàng trăm mét là một hồ nước lung linh phản ánh bầu trời không gian xanh thẫm rất đẹp và thơ mộng.
Moai, vị thần bảo vệ người Rapa Nui chắc hẳn cũng linh ứng! Bây giờ các pho tượng thần cũng đã được người Rapa Nui đưa đứng trở lại ngắm nhìn bình minh và hoàng hôn trên đảo Rapa Nui như vài trăm năm trước thần đã từng đứng ngắm nhìn.
Nếu tôi là người Rapa Nui, tôi sẽ đề nghị nghệ nhân hơi đẽo khắc miệng thần nhếch lên một chút nhìn như thần đang mỉm cười vì thần đã bảo vệ được các thần dân của mình thoát khỏi cảnh hoang vu cô liêu sau mấy trăm năm điêu đứng.
Hiện tại, dân số Rapa Nui đã tăng lên được gần 7,000 người (kể cả người Rapanui bản địa và người Chile lục địa). Dĩ nhiên họ được chính quyền Chile nâng đỡ khá nhiều.
Có lẽ người dân bản địa Rapanui nên cảm ơn nhà hàng hải Jacob Roggeveen rất nhiều. Nhờ ông đặt tên mà đảo Phục Sinh mà Rapa Nui Island đang dần dần phục hồi thoát khỏi cơn bệnh nghèo đói. Người ta chỉ chết một lần, nhưng nếu họ vượt qua được khổ ải, vượt đến sự phục sinh thì họ sẽ sống đời đời. Tôi yêu sự phục sinh của nền văn minh Rapa Nui Island.
Ngày nay, đảo Rapa Nui hay đảo Phục Sinh đang trên đường phục sinh giúp cho người Rapa Nui tăng dần dân số, cải thiện đời sống, và hòa mình vào văn minh thế giới ngày nay.
Trần Nguyên Thắng
