Đó là đầu giờ chiều ngày 25/3 ở Bali, và là lần đầu tiên trong một thời gian dài tôi có thể nghe thấy bản thân mình nghĩ ngợi.
Không có tiếng xe máy rồ ga qua nhà, không có tiếng người bán mì rao hàng, thậm chí không có cả âm thanh máy bay thỉnh thoảng ngang qua đầu.
Vắng những âm thanh đó, tôi để ý đến tiếng chú chuồn chuồn đập cánh và tiếng chú ếch kêu ộp oạp khi ngồi yên lặng ngoài hành lang, cố gắng chìm vào không khí của ngày Nyepi - Ngày Năm Mới trên đảo, hay còn gọi là "Ngày Tĩnh Lặng" - là 24 giờ mà người Bali ở yên trong nhà để suy niệm về năm cũ đã qua và chuẩn bị cho năm mới sắp đến.
Ngày Nyepi ở Bali là thời gian để ta lưu tâm đến những điều bé nhỏ
như tiếng đập cánh của chuồn chuồn
Thông thường, Ngày Năm Mới ở Bali là sự tĩnh lặng sau bão tố.
Trong Đêm Giao Thừa điển hình của Bali, hòn đảo ngập tràn âm thanh và màu sắc. Trong nhiều tháng, người địa phương bỏ công để dựng ogoh-ogoh ở làng, một tượng hình nộm khổng lồ làm từ tre và giấy bồi trong hình dạng quái vật.
Đến ngày lễ lớn, hình nộm được diễu hành qua phố trong các nghi thức lễ hội huyên náo cùng kịch nghệ.
Các ban nhạc truyền thống gamelan biểu diễn trong khi người dân Bali tập nghi thức pengrupukan tại gia đình, là một nghi lễ trong đó người ta dùng bó đuốc làm từ lá dừa quét dưới bệ ban thờ và các ngôi nhà, kèm theo tiếng ồn từ ống tre và các loại nắp xoong nồi, đồng thời họ la hét đuổi ma quỷ rời đi.
Theo thời gian, lễ Đêm Giao Thừa diễn ra từ mỗi ngôi nhà và lan tỏa thành đám rước lớn với đuốc bằng tre trên phố để đuổi hết ma quỷ ra khỏi khu phố quanh nhà và thành phố.
Mỗi năm, Năm Mới Bali diễn ra vào một ngày khác nhau vì ngày này đi theo lịch "Saka", dựa vào chu kỳ của trăng.
Vương triều Saka ban đầu được sáng lập vào năm 78 sau Công Nguyên, do Nhà vua Kanishka ở Ấn Độ tạo dựng, và người ta cho rằng lịch này đã được đưa đến Java do các nhóm truyền đạo Ấn giáo và sau này lan tỏa đến Bali.
Ngày nay, đảo này là nơi duy nhất ở Indonesia còn có đa số người dân theo Ấn giáo trong quốc gia có đến 90% cư dân theo Đạo Hồi.
Nghi thức mừng lễ bắt đầu ba ngày trước khi đến ngày Nyepi với lễ Melasti, trong đó, hình ảnh linh thiêng tại các ngôi đền được rước đến biển, hồ, sông hay suối gần nhất và tại đây, hình ảnh được tẩy trần khỏi bụi bẩn trần gian và tâm linh, và người dân dâng cúng và cầu nguyện cho vị thần vừa thanh sạch trở lại.
Hai ngày sau đó, vào lúc trưa của ngày Nyepi, nghi thức tawur agung (đền đáp) bằng cách hiến tế động vật, thịt sống, trứng và rượu được dâng cho ma quỷ bên tiếng nhạc và âm thanh ồn ã, vừa để thu hút vừa đuổi chúng đi khi chúng đã khuây khỏa.
Trong lễ Melasti, người Bali dâng cúng và cầu nguyện
cho những vị thần vừa được tẩy rửa thanh sạch
"Nghi thức đuổi buta-kala (ma quỷ) rời đi bắt nguồn từ rất xa xưa," Garrett Kam, người đã sống ở Đông Nam Á hơn 30 năm và là trợ tế tâm linh duy nhất không phải dân Bali tại Đền Pura Samuan Tiga ở Bedulu, Gianyar, nơi ông sinh sống, nói.
"Nghi lễ ở mỗi đền ở Bali diễn ra sau lễ caru (hiến tế cầu khẩn ma quỷ rời đi) để những mê muội hiểm ác của chúng thỏa mãn và sau đó chúng hóa thân thành những vị thánh nhân từ.
Kam nói tiếp: "Vào trưa ngày Nyepi, lễ hiến tế tawur agung đó, tức là lễ đền đáp, diễn ra ở quy mô lớn trong mọi làng, thị trấn, thành phố và khu phố để trả lễ cho tất cả bọn ma quỷ đã kết tụ trong suốt cả năm. Cứ 10 và 100 năm, tại những ngôi đền quan trọng nhất trên đảo sẽ diễn ra nghi thức trả lễ cho ma quỷ trong thập kỷ và thế kỷ."
Năm nay, lễ hội đã bị thu hẹp rất nhiều, làm Kam nhớ lại lễ Nyepi đầu tiên của ông ở Bali vào thập niên 1980.
"Hình nộm ogoh-ogoh chỉ được phép trưng bày quanh cộng đồng địa phương (gọi là banjar) nơi đã làm hình nộm đó và không có lễ rước," ông kể lại. "Thế là có một số nhóm người trẻ biểu tình vì họ đã chi hàng ngàn đô la và tốn rất nhiều tuần để làm tượng ogoh-ogoh, hầu hết mọi người biết vì sao lễ diễu hành bị cấm."
Trong ngày Nyepi, người dân dâng lễ cúng để thỏa mãn ma quỷ
Dù vậy, vẫn có một điều không thay đổi. Dù mọi người trên khắp thế giới cảm thấy tình trạng phong tỏa vì virus corona là cú sốc cho cả hệ thống, nhưng dân Bali đã quen với điều này. Mỗi năm vào ngày lễ Nyepi, cả hòn đảo chìm vào tĩnh lặng.
Không ai được phép rời nhà, nơi họ phải ở cả ngày mà không bật lửa hay ánh sáng (nghĩa là cũng không làm việc gì, cũng không vui chơi giải trí gì hết).
Các doanh nghiệp đóng cửa và thậm chí sân bay ngừng hoạt động trong 24 giờ. Một số người Bali cũng nhịn ăn, tắt điện thoại và không nói chuyện trừ việc giao tiếp thầm thì. Thậm chí chó và gà trống cũng yên lặng hơn thường ngày, Kam chia sẻ. Cảnh sát tại địa phương đi tuần qua các ngả đường và bãi biển để chắc chắn không ai coi thường quy định.
Lý do họ thực hành điều này là vì, theo niềm tin của người Bali, nếu như có con ma quỷ nào định quay trở lại, thì nó sẽ rằng nghĩ hòn đảo bị bỏ hoang và sẽ để cho đảo yên thân thêm một năm nữa.
Nhưng người Bali cũng dùng thời gian này để chiêm nghiệm về năm qua và đặt ra những mục tiêu cho tương lai.
"Sự tĩnh lặng mà thời gian này đem lại thực sự là cách tốt nhất để thiền định," Sri Darwiati, một người Bali theo Ấn giáo lớn lên ở ngôi làng tại Quận Tabanan trên đảo, và giờ là thư ký ở trường học và là thành viên ban quản lý của tổ chức Trường học Xanh Bali, chia sẻ.
"Tôi đã mừng lễ và tận hưởng ngày Nyepi trong hơn 40 năm qua, và ngày càng lớn tuổi hơn, tôi tiếp tục học thêm về ý nghĩa đằng sau tục lệ."
Nyepi, Ngày Năm Mới của Bali là thời gian
để chiêm nghiệm lại năm cũ đã qua và năm sắp đến
Bà tin rằng dành thời gian ở nhà bên gia đình, thậm chí dù chỉ một ngày, có thể đem lại niềm vui, và dành thời gian để suy niệm có thể giúp ta năng nổ hơn trong tương lai.
Với Kam, giờ đây nghi lễ này ngày càng quan trọng vì dân Bali nói chung có cuộc sống rất năng động và hiếm khi ở nhà. "Nyepi cho họ cả một ngày để kết nối lại với gia đình mà không bị TV hay internet chen ngang," ông nhận định.
Với những quy định về giãn cách xã hội, được áp dụng ở Bali với việc tăng thêm một ngày Nyepi nữa, được kéo dài trong năm nay vì virus corona, lợi ích từ "Ngày Tĩnh Lặng" càng lan rộng hơn.
"Các ông bố dạy con họ chơi nhạc gamelan và nghệ thuật. Hàng xóm của tôi đang tự học cách chơi đàn ukulele. Các bà mẹ dạy con gái nữ công gia chánh và giúp đỡ cho mẹ ở cửa hàng nhỏ và các xe bán hàng bên vệ đường," Kam kể lại. "Tất cả điều này đều có nghĩa là tiếp nối truyền thống mà họ đã không được học trong trường lớp và thêm phần tôn kính với người già, giờ đây có thêm nhiều nghĩa vụ phải hoàn thành."
Nyepi đã cho thấy đem lại tác động tích cực với môi trường, dù ngày lễ này chỉ diễn ra 24 giờ.
Một nghiên cứu năm 2015 do Cơ quan Khí tượng, Khí hậu và Địa vật lý Indonesia cho thấy tổng lượng nồng độ các hạt lơ lửng (TSP) giảm từ 73-78% ở khu vực đô thị trong Ngày Tĩnh Lặng ở Bali, trong khi đó một phân tích từ Ban Liên Chính Phủ về Biến Đổi Khí Hậu (IPCC) nhận thấy lượng khí nhà kính giảm 33% vào Ngày Nyepi.
Ngày Nyepi, hay còn gọi là "Ngày Tĩnh Lặng",
được coi là ngày để chiêm nghiệm trong tĩnh lặng
Như Darwiati cho biết, đây chỉ là một ngày diễn ra trên một hòn đảo.
"Nếu chúng ta bắt đầu một sự kiện toàn quốc, thì ảnh hưởng ta tạo ra có thể lớn hơn nhiều. Một sự kiện như vậy không chỉ cho phép ta có khoảng nghỉ ngơi và chút thời gian để thở, mà ta còn cho môi trường được nghỉ ngơi khỏi tất cả lượng carbon mà ta liên tục sử dụng."
Với nửa dân số thế giới đang ở trong tình trạng phong tỏa vì virus corona, đây là thời điểm tốt hơn bao giờ hết để học về một nền văn hóa, nơi việc chậm lại và nghỉ ngơi là điều bắt buộc trong nhiều thế kỷ - dù chỉ là một ngày mỗi lần.
"Trước dịch Covid-19, Bali là sân bay duy nhất trên thế giới đóng cửa trong 24 giờ trong ngày Năm Mới Bali. Đây là động thái quan trọng của hòn đảo vốn phụ thuộc cực kỳ nhiều vào ngành du lịch; nó cho thấy sự trân trọng truyền thống, và chậm lại là điều đã ăn sâu vào văn hóa Bali," Darwiati nhận định.
"Phương Tây có thể học được bằng cách trân trọng những điều đơn giản trong đời sống - kết nối với thiên nhiên, kết nối với gia đình, kết nối với bản thân - chậm lại, ngừng nghỉ và ngắm nhìn bầu trời sao."
Trong Ngày Nyepi, người Bali trải qua một ngày ở nhà,
không sử dụng lửa hay ánh sáng
Tôi ghi nhận lời khuyên của bà. Ngay khi hoàng hôn tắt nắng, tôi đi vào vườn và ngước nhìn bầu trời tối thẫm phủ đầy sao nhất mà tôi từng thấy. Không có ánh điện hay ánh lửa nào trong tầm mắt. Đúng như lời Kam chia sẻ, "Quá nhiều điều đã mất đi vì ô nhiễm ánh sáng và tiếng ồn."
Khi Ngày Nyepi kéo dài thêm một ngày trong năm nay, tôi không thể nói là mình thấy thất vọng.
Thêm một ngày không làm việc, không ánh lửa, không giải trí hay du lịch gì và cũng không quá tệ. Tôi quyết định không mở máy tính thêm 24 giờ.
BBC Travel
NGUỒN HÌNH ẢNH, GETTY IMAGES
